Η Πόλις ΔΕΝ εάλω!

Για τ΄άθλα των κλεφτών και τους πολέμους

Πράγματα συμπαθητικά, δικά μας, γραικικά.

Διάβασα και τα πένθιμα για τον χαμό της Πόλης.

Πήραν την πόλιν, πήραν την, πήραν τη Σαλονίκη.

Και τη φωνή που εκεί που οι δυο εψέλναν

ζερβά ο βασιλιάς και δεξιά ο Πατριάρχης

ακούστηκε κι είπε να πάψουν πια.

Πάψτε παπάδες τα χαρτιά και κλείστε τα Βαγγέλια.

Πήραν την πόλιν πήραν την, πήραν τη Σαλονίκη.

Όμως εκείνο που με άγγιξε πιο πολύ ήταν το άσμα το Τραπεζούντιο

με την παράξενή του γλώσσα

και με τη λύπη των Γραικών των μακρινών εκείνων

που ίσως όλο πίστευαν θα σωθούμε ακόμη.

Μα αλίμονο μοιραίον πουλίν

από την πόλη έρτε

μες σο φτερούλιν' αθ εν' χαρτίν περιγραμμένον

κι ουδέ σην άμπελον κονεύ μηδέ σο περιβόλιν

επήεν και εκόνεψεν σου κυπαρίσσ' τη ρίζαν.

Οι αρχιερείς δε δύνανται ή δε θέλουν να το διαβάσουν

Σέρας υιός γενήκασεν αυτός που το παίρνει το χαρτί

Και το διαβάζει κι όλο φύρεται

Σίτα αναγνώθ' αιτα να κλαίει

Σίτα να κρούει την κάρδιαν

Να αλί εμάς να βάι εμάς

η Ρωμανία πάρθεν...» (Κων/νος ΚΑΒΑΦΗΣ)

Αν η 29η Μαΐου είναι ημέρα πένθους για τον Ελληνισμό, διότι φέρνει στη μνήμη μας την άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς το 1453, άλλο τόσο αποφράς είναι για το Γένος μας και ή 13η Απριλίου, διότι κατ αυτήν έπεσε ή Πόλη το 1204 στους Φράγκους. Το δεύτερο γεγονός δεν υστερεί καθόλου σε σημασία και συνέπειες έναντι του πρώτου. Αυτή είναι σήμερα η κοινή διαπίστωση της ιστορικής έρευνας. Από το 1204 η Πόλη, και όλη η Αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης, δεν μπόρεσε να ξαναβρεί την πρώτη της δύναμη. Το φραγκικό χτύπημα εναντίον της ήταν τόσο δυνατό, που έκτοτε η Κωνσταντινούπολη ήταν «μία πόλη καταδικασμένη να χαθεί» (Έλ. Αρβελέρ).

Στις 13 Απριλίου 1204, με την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και την προσωρινή κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ολοκληρώνεται η Δ΄ Σταυροφορία που ξεκίνησε για την κατάληψη των Αγίων Τόπων, που κατείχαν οι Μουσουλμάνοι και με πρωτοβουλία του Πάπα Ιννοκέντιου Γ΄ το 1201 «πνευματικού πατέρα» των δύο βασικών επεκτατικών μέσων της φραγκοπαπικής εξουσίας, της «Ιεράς Εξετάσεως» (Inquisitio) και της Ουνίας (ως ιδέας).

Το σχέδιο προέβλεπε τη συγκέντρωση των Σταυροφόρων στη Βενετία και από εκεί θα κατευθύνονταν στην Αίγυπτο, όπου θα άρχιζαν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, με σκοπό την κατάληψη της Ιερουσαλήμ. Συνεργάτης αυτόκλητος παρουσιάσθηκε ο δόγης (δούκας) της Βενετίας Δάνδολος με το στόλο του. Σκοπός ανομολόγητος η εκτροπή της Δ΄ Σταυροφορίας από τους Αγίους Τόπους στην Κωνσταντινούπολη.

Επρόκειτο για καλά οργανωμένο σχέδιο, που αποσκοπούσε στο να δοθεί ισχυρό χτύπημα στην Ορθόδοξη Αυτοκρατορία, που περνούσε περίοδο κάμψεως λόγω της εντάσεως του τουρκικού κινδύνου. Κατά τα δυτικά χρονικά, μάλιστα, κάποιοι Λατίνοι άρχοντες αρνήθηκαν να συμμετάσχουν, όταν έμαθαν την αλλαγή του σκοπού της Σταυροφορίας.

Οι περισσότεροι όμως συμβιβάστηκαν από οικονομική ανάγκη .Έμειναν κυρίως οι «μυημένοι» στη συνωμοσία κατά της Νέας Ρώμης κάτω από την «πνευματική» ηγεσία του Πάπα και την στρατιωτική του Δόγη, που μετέβαλε την Βενετία σε θαλασσοκράτειρα δύναμη με την εκμηδένιση του «Βυζαντίου».

Ανάμεσα σε αυτούς που είδαν με καλό μάτι την επιχείρηση ήταν και οι Ενετοί. Λαός ναυτικός, επιζητούσαν την αύξηση της επιρροής τους στην Ανατολή εις βάρος της Γένουας και της Πίζας, που ήταν οι κύριοι ανταγωνιστές τους. Επιπροσθέτως ήθελαν να πάρουν εκδίκηση για τη σφαγή των συμπατριωτών τους, στη διάρκεια των αντιπαπικών ταραχών στην Κωνσταντινούπολη το 1182.

Από την άλλη πλευρά, το Βυζάντιο σπαρασσόταν από εμφύλιες διαμάχες και την καταστροφική πολιτική των τελευταίων Κομνηνών και της δυναστείας των Αγγέλων. Βρισκόταν σε προφανή παρακμή, ενώ είχαν αρχίσει οι αποσχιστικές τάσεις από φιλόδοξους τοπάρχες. Τέλος εκτός των άλλων ο λαός στέναζε και από τη βαριά φορολογία.

«Δεν μπορούσαν να φαντασθούν ότι υπήρχε στον κόσμο τόσο οχυρή πόλη. Είδαν τα υψηλά τείχη, τους ισχυρούς πύργους, τα θαυμαστά παλάτια, τις μεγάλες εκκλησίες, που ήταν τόσες πολλές ώστε κανείς δεν θα το πίστευε αν δεν τις έβλεπε με τα μάτια του. Τo μήκος της, το πλάτος της, έδειχναν πως ήταν Βασιλεύουσα»

Με τα λόγια αυτά περιγράφει τις πρώτες του εντυπώσεις ο ιστορικός και εκ των ηγετών της Σταυροφορίας Γοδεφρείδος Βιλλεαρδουίνος

Στις 12 Απριλίου 1204, οι Σταυροφόροι πραγματοποίησαν την τελική τους έφοδο κατά της Κωνσταντινούπολης, η Πόλη έπεσε. Για τρεις μέρες οι «Στρατιώτες του Χριστού» επιδόθηκαν σε παντός είδους βανδαλισμούς και φρικαλεότητες. Δεν δίστασαν να βεβηλώσουν ακόμη και ιερούς χώρους, ανεβάζοντας στον πατριαρχικό θρόνο μία πόρνη, σύμφωνα με τον ιστορικό Νικήτα Χωνιάτη.

Για τα επόμενα 59 χρόνια ο ελλαδικός χώρος θα ζήσει υπό καθεστώς Φραγκοκρατίας. Η συμπεριφορά των σταυροφόρων απεκάλυψε την φραγκική Δύση, εκατόν πενήντα χρόνια μετά το εκκλησιαστικό σχίσμα κανείς δεν φανταζόταν ότι η Πόλη θα έκρυβε τόσο ανεκτίμητους θησαυρούς. Επί πολλά χρόνια τα δυτικά πλοία μετέφεραν θησαυρούς στη Δ. Ευρώπη, όπου και σήμερα κοσμούν εκκλησίες, μουσεία και ιδιωτικές συλλογές, π.χ. Άγιος Μάρκο στη Βενετία.

Ένα μέρος των θησαυρών (κυρίως χειρόγραφα) καταστράφηκε. Μέγα μέρος, από τους «βυζαντινούς» θησαυρούς του Αγίου Μάρκου εκποιήθηκε το 1795 από την Βενετική Δημοκρατία για πολεμικές ανάγκες

Η τάξη θα αποκατασταθεί το 1261, με την εκδίωξη των Λατίνων και την ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο.Η Τέταρτη Σταυροφορία, μόνο κατ' όνομα υπήρξε. Σχεδόν κανένας από τους Λατίνους μαχητές δεν πάτησε το πόδι του στους Αγίους Τόπους, παρά μόνο διοχέτευσαν όλη τους την ενέργεια για την καταστροφή του Βυζαντίου.

Η κληρονομιά που άφησε πίσω της η Τέταρτη Σταυροφορία είναι η ολοκλήρωση του Σχίσματος μεταξύ Καθολικής Δύσης και Όρθόδοξης Ανατολής και ο τεμαχισμός της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας σε λατινικά (Πριγκιπάτο της Αχαΐας, Βασίλειο της Θεσσαλονίκης,Βασίλειο των Αθηνών, Βασίλειο του Αιγαίου, Ηγεμονία της Κωνσταντινούπολης) και ελληνικό κρατίδια (Δεσποτάτο της Ηπείρου, Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, Αυτοκρατορία της Νίκαιας).

Οκτακόσια χρόνια αργότερα, ο Πάπας-Ιωάννης Παύλος Β1 εξέφρασε τη λύπη του για τις ωμότητες των Σταυροφόρων, οποίοι «εστράφησαν εναντίον των εν Χριστώ αδελφών μας», όπως ανέφερε το 2001 σε επιστολή του προς τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο. Ανάλογη ήταν και η συγγνώμη του προς τον Οικουμενικό/ Πατριάρχη Βαρθολομαίο Α', κατά τη συνάντησή τους στο Βατικανό το 2004.

Ίσως παραξενεύει η αναφορά στην Άλωση του 1204 από τους Σταυροφόρους αλλά η επιλογή δεν είναι τυχαία. Το 1204 αποτελεί τη συμβολική αφετηρία του νεότερου Ελληνισμού. Η άλωση του 1204 είχε και ευεργετικές συνέπειες σε μία άλλη διάσταση. Ο μέσος Ρωμηός θα συνειδητοποιήσει την σημασία της διαλύσεως της αυτοκρατορίας.

Όσο μάλιστα θα παρατείνεται η φραγκοκρατία, η αντιπάθεια εναντίον των Λατίνων θα μετατραπεί σε ομοψυχία. Λόγω δε της διασπάσεως της ενότηττος επιμέρους εθνοτήτων της αυτοκρατορίας μετά το 1204, θα αρχίσει ο τονισμός της εθνικότητας, με εμφάνιση της εθνικής συνειδήσεως. Ο τραυματισμός δε του εθνικού γοήτρου θα γεννήσει την Μεγάλη Ιδέα, ως πόθο επανακτήσεως της Κωνσταντινουπόλεως και ανασυστάσεως της Αυτοκρατορίας.

Συγκεκριμένα :

1. Όλη η περίοδος από την κρίσιμη μάχη στο Ματζικέρτ έως το 1261 αποτελεί μία ενιαία φάση κατά την οποία διαμορφώνεται ο Ελληνισμός μέσα από την αντιπαράθεση με την Ανατολή και την Δύση και την οποία συμβολικά ορίζουμε ως 1204.

2. Με την Άλωση της Πόλης το 1204 οι άρχουσες τάξεις οι στρατιωτικοί, η διανόηση, η κεντρική γραφειοκρατία ακόμα και ο ανώτερος κλήρος συνειδητοποιούν σχεδόν ολοκληρωτικά την Ελληνικότητα της ταυτότητάς τους και προσεγγίζουν την Ελληνική ταυτότητας των λαϊκών στρωμάτων στο πεδίο των παραδόσεων και της νοοτροπίας.

Το έπος του "Διγενή Ακρίτα", τα δεκάδες Ακριτικά τραγούδια, οι αρχαίες παγανιστικές παραδόσεις που μπλέκονται με την χριστιανική παράδοση, η διαμόρφωση της "δημώδους" γλώσσας δείχνει ότι η συνείδηση της διαφορετικότητας των Ρωμιών έναντι όλων των άλλων λαών συγκροτείται στην βάση της εθνικής συνείδησης έστω και να δεν υπάρχει η ρητή αναφορά, στους αρχαίους Έλληνες όπως συμβαίνει στις πεπαιδευμένες ελίτ οι οποίες διαθέτουν ακόμα μία ελληνιστική αντίληψη της οικουμενικότητας του ελληνισμού. Μπροστά όμως στους νέους θανάσιμους κινδύνους αναγκάζονται και προσεγγίζουν τα λαϊκά στρώματα και αρχίζει να διαμορφώνεται μία πρωτοεθνική ιδεολογία.

3. Το 1204 σηματοδοτεί την ανάδυση του νεότερου Ελληνισμού με τον σχηματισμό εστιών αντίστασης στην Νίκαια της Μ.Aσίας στον Πόντο με την Τραπεζούντα των Κομνηνών, στην Ήπειρο με το Δεσποτάτο της Ηπείρου Μυστρά με το Δεσποτάτο του Μορέως. Εκεί πια βρίσκει γόνιμο έδαφος να αναπτυχθεί ο "ελληνικός πατριωτισμός όπως αναφέρει και Μαρξ αφού η αποκέντρωση πόρων και πληθυσμού σταματά την αυταπάτη της Αυτοκρατορίας κληρονόμου της Ρώμης.

4. Οριστικοποιείται μετά το 1054 η οριστική ρήξη της Ορθοδοξίας με τους Δυτικούς η οποία και πια "Ελληνοποιήθηκε"

5. Τέλος αρχίζει μία τάση γενικευμένης στους Αρχαίους Έλληνες και την Κλασσική Παιδεία που ήδη βέβαια και φτάνει στην Παλαιολόγια Αναγέννηση τον 13ο αιώνα και η οποία τροφοδοτεί την Ιταλική και θα ανακοπεί βίαια τον 15ο αιώνα

Το 1204 και σημασία του ξεχάστηκε. Ίσως η αντιπαράθεση με την Τουρκία κατέλαβε όλο το στερέωμα. Όμως στην σύγχρονη εποχή και ειδικά αυτή της μεταπολίτευσης αποκρύπτεται συστηματικά, παρασιώπηση που σταδιακά αγγίζει και την 2η Άλωση. Η νεότερη γενιά διανοουμένων τείνει να μεταθέτει την γέννηση του Ελληνικού Έθνους στο 1821 λες και το έθνος είναι δημιούργημα του κράτους και όχι το αντίστροφο. Οι νεότεροι Έλληνες στην ουσία Συγκρότησαν την ταυτότητά τους σε αντιπαράθεση και με τη δυτική αποικιοκρατία και όχι μόνο με τους Τούρκους. Αντιπαράθεση όχι μόνο οικονομική ή θρησκευτική αλλά και εδαφική.

Χαρακτηριστικό το περιεχόμενο άρθρου που έγραψε πρόσφατα ο καθηγητής Χρήστος Γιανναράς στην Καθημερινή της Κυριακής:

"Ως το 18ο και 19ο αιώνα η δυτική διανόηση εκφραζόταν μόνο με σαρκασμούς, λοιδορίες, ύβρεις για το «Βυζάντιο» και τα υπολείμματα των Γραικών στον βαλκανικό νότο και τη Μικρασία - ο Βολταίρος, ο Μοντεσκιέ, ο Λεμπώ, ο Γίββων. Ο φιλελληνισμός που γεννήθηκε στη Δύση με αφορμή την επανάσταση του 1821, μάλλον πρέπει να προήλθε από την έκπληξη, τον θαυμασμό, τη συγκίνηση που προκαλούσε το γεγονός ότι οι «εκβαρβαρωμένοι» (όπως προπαγανδιζόταν επί αιώνες στη Δύση) Γραικοί εμφανίστηκαν απρόσμενα με αρετές, ιδεώδη και ηρωισμό αντάξιο των αρχαίων κατοίκων της γης τους.

Βέβαια, γι' αυτή τη παλιγγενεσία οι Γραικοί έβαλαν το αίμα, όμως η Δύση πίστευε ότι έβαζε το «πνεύμα». Την οργανωτική δομή, τους θεσμούς, τον απαραίτητο οικονομικό δανεισμό) ακόμα και τα φυσικά πρόσωπα για να επιτροπεύουν την Ελλάδα ως δυτικό προτεκτοράτο - τη βαυαρική αντιβασιλεία αρχικά, έναν Βαυαρό βασιλέα στη συνέχεια, έξι Δανούς βασιλείς μετά, του οίκου των Ολντενμπουργκ, ώς το 1974.

Εδαφικά περιορισμένο στη δυτική μόνο όχθη του Αιγαίου, οικονομικά απόλυτα εξαρτημένο από τη Δύση και θεσμικά παντελώς μεταπρατικό (διοίκηση,παιδεία, Δίκαιο, Τέχνες, θρησκεία: όλα μιμητική αντιγραφή) το ελληνώνυμο κρατικό αποκύημα του «φιλελληνισμού» (ή της ιδιοτελούς ανοχής) των Ευρωπαίων εξαντλούσε στα ασφυκτικά του σύνορα το σύνολο «έθνος» των Ελλήνων.

Που σημαίνει: απέκλειε, από την ίδια τη σύστασή του, κάθε φιλοδοξία επέκτασης προς Ανατολάς, κάθε ενδεχόμενο ή βλέψη ανασύστασης του μισητού αντιπάλου της Δύσης: του «Βυζαντίου». Είναι βεβαιωμένο με πάμπολλες μαρτυρίες, πως όταν οι επαναστατημένοι Έλληνες μιλούσαν για την απελευθέρωση, τη «νεκρανάσταση» του Ελληνισμού, δεν εννοούσαν βέβαια ότι θα ξαναστήσουν, σαν έθνος-κράτος, την Αρχαία Ελλάδα!

Απελευθέρωση σήμαινε για τους επαναστάτες την οργανική συνέχεια της ιστορικής πραγματικότητας που σάρκωνε ο Ελληνισμός μέχρι την υποδούλωσή του στους Τούρκους: σήμαινε να ελευθερωθεί η Πόλη και η Αγιά-Σοφιά.

Το όραμα να αναστηθεί και να ξαναζήσει ο Ελληνισμός, με όρους αυτεξουσιότητας και ιδιοπροσωπίας στα εδάφη όπου, αιώνες αιώνων, ανθούσε ο «τρόπος» και η γλώσσα των Ελλήνων, τελείωσε σπαραχτικά το 1922. Το άλλο ενδεχόμενο, να οργανωθεί το λυμφατικό κρατίδιο έτσι ώστε να διακονεί την πρόταση πολιτισμού των Ελλήνων, την πανανθρώπινη δυναμική της (να διασώσει το κρατίδιο, σε θεσμούς και σε κατά κεφαλήν καλλιέργεια, την αντιπρόταση στον ατομοκεντρισμό και τη χρησιμοθηρία της Δύσης) απλώθηκε και αφανίστηκε από την ξιπασιά των εθελούσια «Γραικών», αλλά και τον ακαταμάχητο πρωτογονισμό του ιστορικό- υλιστικού καταναλωτικού μονόδρομου."

Κάποτε ο Οράτιος είπε ότι η Ρώμη κατέλαβε τους Έλληνες δια των όπλων, όμως οι Έλληνες κατέλαβαν την Ρώμη δια του πολιτισμού...

Με αφορμή το περιεχόμενο του παρακάτω βίντεο όποιος δεν έχει την διάθεση και την υπομονή να το ακούσει ολόκληρο για να κατανοήσει με αφορμή την τέχνη της Μουσικής ότι η Πόλις ΔΕΝ ΕΠΕΣΕ ΠΟΤΕ, ας προσέξει τι ψάλλει ο μουσουλμάνος Μουεζίνης στο 51:49 καθώς και την είσοδο της Ελληνικής Βυζαντινής Χορωδίας στο 3:56