«Το λιγότερο απαγόρευση ενασχόλησης με το ποδόσφαιρο στον Μαρινάκη»

Η αλήθεια της νομικής και γενικότερα της δικαιοσύνης δεν είναι ποτέ μαύρο ή άσπρο, αφού τις περισσότερες φορές προσεγγίζει το... γκρι. Από τη στιγμή που προέκυψαν οι πρώτοι περιοριστικοί όροι στους κατηγορουμένους της υπόθεσης της εγκληματικής οργάνωσης, πολλά ακούγονται και πάρα πολλά λέγονται, περισσότερα εκ των οποίων δεν έχουν και καμία σχέση με την πραγματικότητα.

Για αυτό το λόγο, το SDNA μίλησε με τον Επίκουρο Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Χάρη Τσιλιώτη, ο οποίος απαντά στα «καυτά» ερωτήματα που αιωρούνται σε όλο τον ποδοσφαιρικό κόσμο.

Τι σημαίνει στην πραγματικότητα η «απαγόρευση από κάθε αθλητική ενασχόληση»; Πρέπει να πουλήσουν ή παραδώσουν τις μετοχές τους οι πρόεδροι ΠΑΕ που έχουν τιμωρηθεί ή πρόκειται να τιμωρηθούν με ανάλογους περιοριστικούς όρους; Τι πρέπει να περιμένουμε στην περίπτωση του Βαγγέλη Μαρινάκη με βάση την «αρχή της ισότητας»; Πότε θα πρέπει να περιμένουμε να παίρνει η υπόθεση της «εγκληματικής οργάνωσης» το δρόμο προς το ακροατήριο;

Όλες οι απαντήσεις στο SDNA από τον Επίκουρο Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Χάρη Τσιλιώτη.

Κύριε Τσιλιώτη, αρχικά, επειδή πολύς κόσμος δεν είναι εξοικειωμένος με τα δικαστικά και τους νομικούς όρους, τι σημαίνουν περιοριστικοί όροι σε έναν κατηγορούμενο;

«Όταν κάποιος κατηγορείται για κακούργημα ή για συγκεκριμένα πλημμελήματα, μπορεί ο ανακριτής ο οποίος διεξάγει την κύρια ανάκριση να του επιβάλλει περιοριστικούς όρους. Δηλαδή αντί για το μέτρο της προσωρινής κράτησης το οποίο είναι το πλέον επαχθές και επιβάλλεται υπό συγκεκριμένες συνθήκες και για συγκεκριμένα κακουργήματα -όχι για όλα- μπορεί να επιβάλλει περιοριστικούς όρους. Η σχετική διάταξη είναι του άρθρου 282 του κώδικα ποινικής δικονομίας, η οποία έχει τροποποιηθεί πολλές φορές. Οι περιοριστικοί όροι είναι σύμφωνα με την παράγραφο 2 ιδίως (δηλαδή είναι ενδεικτική η απαρίθμηση, εφόσον ο ανακριτής μπορεί να επιβάλλει και άλλους όρους εκτός απ' αυτούς που ονοματίζονται στη διάταξη), η παροχή εγγύησης, η υποχρέωση του κατηγορουμένου να εμφανίζεται κατά διαστήματα στον ανακριτή ή σε άλλη αρχή, η απαγόρευση να διαμένει ή μεταβαίνει σε ορισμένο τόπο ή στο εξωτερικό ή απαγόρευση να συναναστρέφεται ή να συναντάται με ορισμένα πρόσωπα και ο κατ' οίκον περιορισμός με ηλεκτρονική επιτήρηση, το λεγόμενο βραχιολάκι».

Τις τελευταίες μέρες παρατηρείται μια... διχογνωμία αναφορικά με το τι πραγματικά σημαίνει ο περιοριστικός όρος που έχει επιβληθεί περί «απαγόρευσης ενασχόλησης με το ποδόσφαιρο». Τι πραγματικά ισχύει;

«Πρέπει να δούμε όλες τις πτυχές. Δεν αναφέρει ο νόμος στη σχετική διάταξη του του άρθρου 282 του κώδικα ποινικής δικονομίας ως ειδικό περιοριστικό μέτρο τη μη ενασχόληση με κάποιο συγκεκριμένο επάγγελμα ή κάποια συγκεκριμένη δραστηριότητα, όπως είναι εν προκειμένω η απαγόρευση ενασχόλησης με το ποδόσφαιρο. Βέβαια, όπως είπαμε, οι περιοριστικοί όροι που αναφέρονται στο άρθρο 282 παρ. 2 του κώδικα ποινικής δικονομίας είναι ενδεικτικοί και όχι αποκλειστικοί. Η έκφραση "ενασχόληση με το ποδόσφαιρο" είναι μια γενική διατύπωση, δηλαδή δεν αναφέρεται ούτε μόνο στη διοικητική δραστηριότητα, ούτε μόνο στην επαγγελματική δραστηριότητα, διότι η "ενασχόληση με το ποδόσφαιρο" έχει και τις δύο διαστάσεις ιδιαίτερα αν κάποιος είναι μέτοχος.

Έχουμε, λοιπόν, την αθλητική δραστηριότητα, όταν ενδεχομένως ο κατηγορούμενος είναι μέλος του ΔΣ ή κάποιου άλλου οργάνου της ΠΑΕ. Υπάρχει, όμως, και η επαγγελματική δραστηριότητα, δηλαδή μια έμμισθη θέση κι ακόμα περισσότερο αν είναι μέτοχος της εταιρείας. Αν είναι μέτοχος της εταιρείας η κατάσταση είναι πιο σύνθετη, γιατί η κυριότητα των μετοχών προστατεύεται συνταγματικά από το άρθρο 17 του Συντάγματος. Το να έχεις μετοχές και να σου πει ο άλλος "ή θα πρέπει να τις πουλήσεις ή να τις καταστήσεις ανενεργές" παρεμβαίνει στο δικαίωμα της ιδιοκτησίας.

Δεν είναι μόνο το δικαίωμα στην ελεύθερη ανάπτυξη προσωπικότητας στο οποίο εμπίπτει η απλή ενασχόληση με τον αθλητισμό. Απ' ό,τι κυκλοφορεί στον Τύπο -γιατί δεν έχω διαβάσει τη διάταξη του ανακριτή- συνάγεται ότι ο περιοριστικός όρος είναι η απαγόρευση ενασχόλησης με το ποδόσφαιρο. Αυτό είναι κάτι γενικό, το οποίο μπορεί κάποιος να πει ότι αναφέρεται και στο δικαίωμα των μετοχών (κυριότητα, διάθεση, διαχείριση κλπ.). Όμως, το να πούμε ότι ο κατηγορούμενος είναι υποχρεωμένος με βάση τον περιοριστικό όρο να διαθέσει τις μετοχές της ΠΑΕ, έχουμε μια δραστική παρέμβαση στο δικαίωμα στην ιδιοκτησία του μετόχου και έχω κατ' αρχήν επιφυλάξεις ως προς τη συνταγματικότητα μιας τέτοιας παρέμβασης».

Με άλλα λόγια και εν προκειμένω ο κύριος Κομπότης, μετά τον περιοριστικό όρο που του έχει επιβληθεί, είναι υποχρεωμένος να πουλήσει τις μετοχές του;

«Θα πρέπει εδώ να γίνει η ερμηνεία και η εφαρμογή του νόμου σύμφωνα με το Σύνταγμα. Πάντοτε υπάρχει θέμα ερμηνείας. Δηλαδή πολλές φορές προκύπτουν 2 και 3 ερμηνείες για μια διάταξη. Αυτός είναι κανόνας στα νομικά, δεν είναι κάτι καινούριο, ούτε ανακαλύπτουμε τον τροχό με το να το διαπιστώνουμε τώρα. Αν, λοιπόν, τίθεται θέμα ότι κάποια ή κάποιες απ' αυτές τις ερμηνείες, έρχονται σε αντίθεση με το Σύνταγμα, επιλέγουμε ως ερμηνεία εκείνη που είναι σύμφωνη με το Σύνταγμα.

Αν δεχθούμε ότι ο περιοριστικός όρος που του επιβλήθηκε από τον ανακριτή περιλαμβάνει την υποχρέωσή του να διαθέσει τις μετοχές του, θα πρέπει ο περιορισμός να ελεγχθεί με βάση την αρχή της αναλογικότητας, δηλαδή να μην υπερβαίνει το κατάλληλο και αναγκαίο μέτρο όπως και κάθε περιοριστικό μέτρο του ανακριτή, πρέπει να σέβεται την αρχή της αναλογικότητας, διότι κάθε περιοριστικό μέτρο, περιορίζει την ελευθερία του κατηγορουμένου.

Σε αυτή την περίπτωση, σίγουρα η απαγόρευση αφορά την αθλητική δραστηριότητα. Σίγουρα δεν μπορεί να είναι μέλος ΔΣ, δεν μπορεί να είναι διευθύνων σύμβουλος, δεν μπορεί να έχει κάποια θέση διευθυντική. Προβληματισμός υπάρχει ως προς την υποχρεωτική διάθεση των μετοχών εάν αυτή είναι σύμφωνη με το δικαίωμα στην ιδιοκτησία που προστατεύεται από το άρθρο 17 του Συντάγματος σε συνδυασμό με την αρχή της αναλογικότητας».

Ωστόσο, με αυτόν τον περιοριστικό όρο, ο ανακριτής δεν δείχνει ουσιαστικά ότι προσπαθεί να παύσει κάθε ενασχόληση του κατηγορουμένου με το ποδόσφαιρο, καθώς υπάρχει κίνδυνος να τελέσει και άλλα εγκλήματα από τη θέση που έχει;

«Αυτή είναι πράγματι η άλλη πλευρά, ο αντίλογος στο παραπάνω επιχείρημα. Η λογική της υποχρεωτικής διάθεσης των μετοχών υπό την έννοια ότι "σου επιβάλλω αυτό το μέτρο, διότι τα εγκλήματα για τα οποία κατηγορείσαι έχουν σχέση με το ποδόσφαιρο" αφορά τόσο την αθλητική όσο και την οικονομική δραστηριότητα του κατηγορουμένου. Ένας βασικός σκοπός των περιοριστικών όρων κατά την προδικασία, είναι το να αποτρέψουν τον κατηγορούμενο να τελέσει νέα εγκλήματα. Εδώ πρέπει να εξετάσουμε αν η ιδιότητα του μετόχου και η άσκηση της μετοχικής αυτής ιδιότητας, μπορεί να βοηθήσει τον κατηγορούμενο να τελέσει νέα αδικήματα. Υπό αυτή την έννοια θα μπορούσε να δικαιολογηθεί υπό προϋποθέσεις συνταγματικά με βάση και την αρχή της αναλογικότητας ο παραπάνω περιοριστικός όρος.

Για να γίνω πιο σαφής μπορεί να σου πει και εύλογα ο ανακριτής "εγώ δεν υπερβαίνω τον επιδιωκόμενο σκοπό που είναι να αποτρέψω τον κατηγορούμενο να τελέσει άλλα αδικήματα". Εάν, λοιπόν, η μετοχική του ιδιότητα, τον βοηθάει στο να τελέσει νέα αδικήματα συναφή με αυτά που κατηγορείται, τότε ο ανακριτής μπορεί να κρίνει ότι αυτό το μέτρο είναι πρόσφορο και αναγκαίο για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού. Υπό αυτή την έννοια, αμβλύνονται οι παραπάνω επιφυλάξεις μου ως προς τη συνταγματικότητα του μέτρου. Προφανώς η όλη υπόθεση δεν είναι άσπρο ή μαύρο. Πρόκειται για κάτι το καινοφανές που μέχρι στιγμής δεν έχει απασχολήσει τη νομική επιστήμη και πρακτική.

Πρέπει να δούμε και τι δυνατότητες δίνει η κατοχή των μετοχών. Αν ο κατηγορούμενος είναι ο πλειοψηφιών μέτοχος, μπορεί μέσω ΓΣ να βάλει στη διοίκηση "αχυρανθρώπους", άρα να ασκεί διοίκηση μέσω τρίτων. Ακόμα και η διάθεση των μετοχών μπορεί να γίνει εικονικά. Η εικονικότητα δεν αφορά λοιπόν, μόνο την άσκηση διοίκησης, αλλά και τη μετοχική ιδιότητα. Μην ξεχνάτε ότι ζούμε στην Ελλάδα και μέσω αυτών αποδεικνύεται πόσο άξιοι απόγονοι του πολυμήχανου Οδυσσέα είμαστε».

Οριστική ερμηνεία σε αυτό τον περιοριστικό όρο πότε θα δοθεί και από ποιον;

«Αυτή την ερμηνεία θα τη δώσει το όργανο που εξέδωσε τη διάταξη και ενδεχομένως σε περίπτωση προσφυγής το Συμβούλιο των πλημμελειοδικών. Αν ο κατηγορούμενος δεν διαθέσει τις μετοχές του, αν και αυτό περιλαμβάνεται στη διάταξη του ανακριτή, τότε μπορεί ο κύριος ανακριτής να θεωρήσει ότι ο κατηγορούμενος παρέβη τον περιοριστικό όρο τον οποίο του έθεσε, μπορεί να τον καλέσει και να του επιβάλλει αυστηρότερους περιοριστικούς όρους. Βέβαια, οι περιορισμοί στα ατομικά δικαιώματα σύμφωνα με την αρχή της ειδικότητας πρέπει να είναι συγκεκριμένοι.

Από την άλλη, ο κοινός ποινικός δικονομικός νομοθέτης με την ενδεικτική απαρίθμηση των περιοριστικών όρων θέλει να αφήσει ένα περιθώριο στον ανακριτή, ανάλογα με τη φύση του αποδιδόμενου στον κατηγορούμενο εγκλήματος και τη φερόμενη εγκληματική δράση του κατηγορούμενου, να κρίνει "ad hoc" το περιοριστικό μέτρο και του αναθέτει την εξουσία να επιβάλλει περιοριστικά μέτρα πέρα απ' αυτά που ονοματίζει ενδεικτικά ο νομοθέτης. Αυτό είναι κατ' αρχήν κάτι εύλογο. Θα πρέπει όμως ο ανακριτής αυτή την εξουσία που του δίνει ο νόμος να την ασκήσει με "φειδώ" και κατά περίπτωση».

Θεωρείτε τους συγκεκριμένους περιοριστικούς όρους ως πρόκριμα και για τους κατηγορούμενους που έπονται;

«Κατ' αρχάς δεν πρέπει να προδικάζουμε τη μελλοντική στάση του ανακριτή, γιατί κάθε περίπτωση έχει την ιδιαιτερότητά της. Απ' αυτά που γνωρίζουμε, όμως από τον Τύπο, βλέπουμε ομοιότητες σε ορισμένες περιπτώσεις. Από εκεί πέρα ο ανακριτής είναι αυτός που με τη γνώμη του εισαγγελέα κρίνουν κατά περίπτωση με βάση τα στοιχεία που υπάρχουν στη δικογραφία. Αυτό που μπορώ μόνο να προδικάσω είναι ότι αν ο ανακριτής και ο εισαγγελέας κρίνουν ότι δύο περιπτώσεις είναι όμοιες οφείλουν με βάση την αρχή της ισότητας να επιβάλλουν τους ίδιους περιοριστικούς όρους.

Αν κρίνουν όμως ότι οι περιπτώσεις έχουν διαφοροποιήσεις, θα κρίνουν κατά περίπτωση. Δεν μπορώ να φανταστώ ότι με βάση την αρχή της ισότητας και της δίκαιης δίκης δύο όμοιες περιπτώσεις μπορεί να αντιμετωπιστούν διαφορετικά σε ένα κράτος δικαίου. Δεν έχω καμία απολύτως ένδειξη ότι ο συγκεκριμένος ανακριτής ενεργεί διαφορετικά, αντίθετα κρίνω ότι κάνει πολύ καλά τη δουλειά του».

Στην περίπτωση του κυρίου Βαγγέλη Μαρινάκη που εμφανίζεται προς το παρόν να αντιμετωπίζει το βαρύτερο κατηγορητήριο, ποιοι μπορεί να είναι οι περιοριστικοί που ενδεχομένως να του επιβληθούν, αν και εφόσον του επιβληθούν;

«Δεν μπορώ να ξέρω το βαθμό βασιμότητας των κατηγοριών. Μπορώ να έχω μια γενική εικόνα από αυτά που έχουμε δει, αλλά επιτρέψτε μου να είμαι επιφυλακτικός, γιατί δεν έχω δει τη δικογραφία. Μιλώντας υποθετικά και το τονίζω αυτό, αν ο ανακριτής πειστεί ότι ο κύριος Μαρινάκης συνεχίζοντας να δραστηριοποιείται στο χώρο του ποδοσφαίρου είναι ύποπτος να τελέσει νέα εγκλήματα και οι κατηγορίες που τον βαραίνουν στηρίζονται σε αρκετές για την επιβολή περιοριστικών όρων αποχρώσες ενδείξεις -διότι στην προδικασία δεν χρειαζόμαστε κατ' ανάγκη αποδείξεις- το λιγότερο που θα του επιβάλλει είναι ο ίδιος περιοριστικός όρος με τους προηγούμενους.

Αν τώρα κρίνει ότι είναι ύποπτος φυγής ή άλλα θέματα που καθορίζουν προσωρινή κράτηση, θα του επιβληθεί προσωρινή κράτηση. Αυτό, όμως, θα το κρίνει ο ανακριτής με βάση τα στοιχεία της δικογραφίας. Με βάση την αρχή της ισότητας -και εδώ δεν πρόκειται απλά για ισότητα, αλλά ο βαθμός της φερόμενης συμμετοχής του κυρίου Μαρινάκη, είναι πολύ βαρύτερος από του κυρίου Κομπότη- το λιγότερο που μπορεί να του επιβληθεί είναι η απαγόρευση ενασχόλησης με το ποδόσφαιρο. Όλα αυτά, βέβαια, με την προϋπόθεση ότι υπάρχουν τουλάχιστον αποχρώσες ενδείξεις για την ενοχή του κατηγορουμένου».

Ποιες είναι οι ποινές που προβλέπονται για τις κατηγορίες που έχουν γνωστοποιηθεί;

«Προβλέπονται για τις κατηγορίες του κυρίου Μαρινάκη μέχρι και 20 χρόνια κάθειρξη. Τα περί δωροδοκίας-δωροληψίας και ηθικής αυτουργίας μέχρι 10ετή κάθειρξη. Αυτά είναι τα ανώτατα όρια».

Πολύς κόσμος είναι δύσπιστος για ακόμα μία δικαστική υπόθεση που αφορά το ποδόσφαιρο. Ποια είναι η δική σας αίσθηση για την υπόθεση «εγκληματική οργάνωση» που πολλοί θεωρούν ότι μπορεί να αποτελέσει τη μεγάλη ευκαιρία για κάθαρση του χώρου;

«Σε μεγάλο βαθμό και ειδικά για το θέμα ποδόσφαιρο είναι δικαιολογημένα δύσπιστος. Εγώ εισπράττω γενικότερα τη δυσπιστία και ειδικότερα σε ό,τι αφορά την εμπλοκή του κυρίου Μαρινάκη, αφού πολλοί λένε ότι δεν μπορεί να τον πειράξει κανένας. Αυτά τα πράγματα ακούγονται ευρέως. Επίσης ότι υπάρχει ένα σύστημα που αυτοτροφοδοτείται και στο οποίο υπάρχουν μεγάλα συμφέροντα οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά...

Ότι υπάρχει σχέση διαπλοκής με τη δικαστική και την πολιτική εξουσία. Αυτά τα πράγματα ακούγονται. Θέλω να πιστεύω και να ελπίζω, ακόμα και με τον κίνδυνο να χαρακτηριστώ αφελής, ότι όλα αυτά δεν θα αγγίξουν τους δικαστές και αυτοί θα κάνουν τη δουλειά τους με βάση τα στοιχεία που έχουν και τη συνείδησή τους».

Πόσο γρήγορα προβλέπετε ότι θα εξελιχθεί η υπόθεση;

«Όσον αφορά την προδικασία, τα πράγματα κινούνται γρηγορότερα σε σχέση με την υπόθεση του 2011. Αυτό μας κάνει να πιστεύουμε ότι θα τελειώσει και γρηγορότερα και δεν θα κάνει άλλα 4-5 χρόνια. Δεν νομίζω ότι θα χρειαστούμε πάρα πολύ χρόνο. Στο ακροατήριο που θα υπάρχουν πολλοί κατηγορούμενοι και ενδεχομένως αιτήματα αναβολής, είτε πραγματικά είτε προσχηματικά, τα πράγματα ίσως είναι διαφορετικά. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορούμε να προδικάσουμε. Η Δικαιοσύνη στην Ελλάδα απονέμεται βραδέως και ειδικότερα η Ποινική Δικαιοσύνη. Ακόμα περισσότερο όταν σε μία δίκη έχουμε πολλούς κατηγορουμένους. Οι λόγοι σε μεγάλο βαθμό είναι αντικειμενικοί, αλλά υπάρχουν ενδεχομένως και υποκειμενικοί. Προς το παρόν δείχνει να κινείται γρήγορα η διαδικασία».